مقالات دندانپزشکی

دندانها قرباني بارداري نيستند

براساس يكي از باورهاي رايج، بانوان ايراني به سلامت خودشان زياد اهميت نمي دهند و هميشه وقتي به فكر مراقبت و مواظبت از خودشان مي افتند كه تقريباً كار از كار گذشته و براي جبران آنچه از دست داده اند، راه چاره اي وجود ندارند.
 

به عنوان مثال، آنقدر به سلامت پوستشان توجه نمي كنند كه وقتي چروكهاي عميق دور پلكهايشان پديد مي آيد، متوسل به ليزر درماني مي شوند، يا آنقدر با كار زياد به دست و پا و كمرشان فشار مي آورند كه وقتي با آرتروز مزمن مواجه مي شوند ديگر با هيچ درماني نمي توانند توان از دسته رفته خود را بازيابند. اين مسأله در مورد چشم، گوش، معده، روده و ساير اعضاي بدن نيز صادق است، مثلاً آنقدر به دندانپزشك مراجعه نمي كنند تا سرانجام بعد از تحمل درد و هزينه زياد فقط مي توانند به جاي مرواريدهاي گرانبها و طبيعي داخل دهانشان از پروتز دندان مصنوعي استفاده كنند. شايد علت اين امر آن باشد كه بعضي وقتها هر چه برسرشان مي آيد را امري طبيعي تلقي مي كنند. به عنوان مثال، خيلي راحت مي پذيرند كه هر خانم بارداري بايد دندانهايش خراب شود، چون جنين از كلسيم بدن مادر استفاده مي كند، بنابراين بارداري مساوي است با خراب شدن دندانهاي مادر. در حالي كه علم پزشكي امروز اين اعتقاد را نمي پذيرد و معتقد است؛ براي سلامت دهان و دندان مادر و جنين، مشاوره دندانپزشكي و مراجعه به دندانپزشك قبل از بارداري ضروري است.

** همانگونه كه اطلاع داريد حاملگي در خانمها همواره با يك سري تغييرهاي آشكار و پنهان توأم است و اين تغيير و تحول در محيط دهان ممكن است زياد بارز نباشد، در نتيجه بسياري از خانمهاي باردار هم از آن آگاه نمي شوند. متأسفانه بعضي از مادران به خاطر نصايح نادرست از مراقبتهاي دندانپزشكي غافل مي شوند و موقعي به مطب دندانپزشكي مراجعه مي كنند كه از شدت درد بي تاب شده يا مجبورند صدمه هاي سنگيني را به جهت پوسيدگي دندانها، عفونت ريشه و نظاير آن تحمل كنند، در حالي كه مراقبتهاي دندانپزشكي بايد قبل از بارداري انجام شود تا از عوارض مختلف و بروز مشكلات دهان و دندان براي مادر و كودك جلوگيري شود.
در نتيجه نظراتي مثل اينكه زن باردار براي هر بار حاملگي بايد يك دندانش را از دست بدهد، چون جنين كلسيم مورد نياز خود را مستقيماً از دندانهاي مادر تأمين مي كند، صحت ندارد و اگر مراقبتهاي دهان و دندان در حين حاملگي به درستي اجرا شود هيچ دنداني از مادر كم نخواهد شد، پس اساساً مشاوره قبل از حاملگي با دندانپزشك نقش بسيار مهمي در سلامت دهان و دندان جنين و مادر خواهد داشت.
** در دوران بارداري به علت تغييرات هورموني كه در مادران به وجود مي آيد، سطح هورمون «پروژ سترون» و «استروژن» در اين دوره بالا مي رود و به طور مستقيم بر روي لثه ها تأثير مي گذارد. افزايش حجم لثه از مهمترين تغييرات دهاني در افراد حامله مي باشد و اين بزرگ شدن لثه چنانچه همراه با جرم موجود در اطراف دندانها و يا عدم رعايت بهداشت دهان و دندان باشد، منجر به بيماريهاي لثه مي شود. بنابراين نمي توان گفت، بروز مشكلات لثه اي به خاطربارداري است، بلكه مسواك نزدن و وجود جرم است كه مي تواند باعث بروز بيماريهاي لثه در زنان باردار شود، منتهي زمينه مساعد فراهم است.
عموماً در دوران بارداري لثه هاي متورم با رنگ قرمز روشن تا متمايل به آبي تيره به راحتي دچار خونريزي مي شوند، در اين حالت با فشار انگشت روي لثه گودي بوجود مي آيد، عموماً لثه بدون درد است مگر اينكه با عفونتهاي ميكروبي توأم باشد. بيشتر اين افزايش حجم لثه بين دندانها و در مرز لثه و دندان ديده مي شود و هر چه بهداشت دهان و دندان كمتر رعايت شود، اين تورم و التهاب بيشتر خواهد بود. در برخي موارد اين تورم در اطراف يك دندان بيشتر از دندانهاي ديگر بوده و به شكل يك تومور جلوه مي كند كه به تومور حاملگي معروف است.
مشكلات لثه اي در خانمهاي باردار مي تواند منجر به لقي دندانها شود كه اين مشكل در سه ماهه سوم بيشتر مشاهده مي شود.
تحقيقات اثبات كرده است كه اگر مشكلات لثه اي درمان نشود، مي تواند باعث وضع حمل پيش از موعد و همچنين توليد نوزاداني با وزن كمتر از طبيعي شود.
تغيير ديگري كه در دوران بارداري رخ مي دهد افزايش پوسيدگي دندانهاست و عوامل مرتبط به حاملگي و نه خود حاملگي منجر به اين افزايش مي شود.
وقتي جنين رشد مي كند حجم معده كم مي شود و همين امر موجب مي شود مادر باردار تعداد وعده هاي غذايي و همچنين اسنكهاي قندي را افزايش دهد. اين موضوع باعث مي شود تا ميكروبها در دهان دسترسي بيشتري به مواد لازم جهت توليد اسيد پيدا كنند و در نتيجه پوسيدگي دندانها افزايش مي يابد. به علاوه لثه هاي ملتهب و خونريزي دهنده نيز خود عاملي است كه فرد از مسواك زدن يا نخ دندان پرهيز كند كه خود باعث تشديد پوسيدگي مي شود.

در حالي كه بسياري از درمانهاي انتخابي و غيراورژانسي را مي توان به بعد از وضع حمل موكول كرد، اما معاينات مرتب و تميز كردن و جرمگيري دندانها در حين بارداري بسيار مهم است. درمانهاي اورژانسي در هر زمان از بارداري غيرقابل اجتناب است و بايد با كمترين ريسك انجام شود. در اين خصوص مشاوره با پزشك معالج و نيز متخصص زنان و زايمان در هر مرحله از درمان ضروري است.
به طور كلي درمانهايي را كه در دوره هاي مختلف بارداري مي توان انجام داد، در چند مرحله خلاصه مي شود:

** در سه ماهه اول، توصيه مي شود معاينه دندانها و جرمگيري و تميز كردن دندانها حتماً انجام شود. بايد به مادران باردار آموزش داد تا در طول بارداري از بهداشت دهان و دندان خود غافل نشوند و چنانچه با مواردي رو به رو شدند كه نياز به درمان دارند در حد امكان آن را به سه ماهه دوم موكول كنند. در سه ماهه اول هدف اصلي كاهش حجم ميكروبي در دهان مادر و در نتيجه جلوگيري از بروز مشكلات لثه اي است.

** در سه ماهه دوم، اكثر كارهاي دندانپزشكي بلامانع است و ترميم دندانهاي پوسيده، درمان ريشه و حتي كشيدن دندان ممكن مي باشد. در سه ماهه دوم نيز جرمگيري دندانها كه باعث كاهش حجم ميكروبي در داخل دهان مي شود، توصيه مي شود. اساساً در دوران بارداري هر سه ماه يك بار جرمگيري دندانها ضروري است.

** در سه ماهه سوم، با توجه به اينكه ميزان هورمونها در اين دوره به بالاترين حد خود رسيده است، بنابراين ميزان خونريزي و حجم لثه بيشتر از هر زماني مشاهده مي شود و گاهي اوقات افزايش لقي دندانها به خصوص در ماه هشتم مشاهده مي شود. به همين دليل غير از درمانهاي اورژانسي و جرمگيري، حتي الامكان موارد ديگر بايد به بعد از وضع حمل موكول شود.
لازم به ذكر است كه مشكلات لثه اي دو ماه بعد از وضع حمل به حداقل رسيده و تقريباً يك سال بعد از آن معمولاً لثه به حالت عادي باز مي گردد.
. 
انتخاب دارو در زمان بارداري نكته بسيار مهمي است كه بايد به آن توجه داشت. گروهي از داروها مي توانند از جداره رحم عبور كرده و تأثير مستقيم بر روي جنين بگذارند. آنتي بيوتيك انتخابي در درمان مشكلات دنداني قرصهاي پني سيلين و كپسولهاي آموكسي سيلين است كه مطالعات نشان داده هيچگونه ضرري براي جنين ندارد. اما بايد از خوردن تتراسيكلين به طور جدي پرهيز شود، چون اثرات دايمي بر روي دندان جنين مي گذارد.
استامينوفن تنها قرص مسكن است كه براي برطرف كردن درد مي توانند استفاده كنند. زيرا قرصهايي همچون ايبوپروفن يا آسپرين به راحتي از جداره رحم گذشته و بر روي جنين تأثير مي گذارند، علاوه بر آن باعث افزايش خونريزي از لثه مي شوند. پس بايد جداً از مصرف آنها خودداري كرد. 

** نكته مهم دیگری كه خانمهاي حامله باويار حاملگي بايد به آن توجه داشته باشند، اين است كه اگر با تهوع صبحگاهي كه در اكثر زنان باردار ديده مي شود، رو برو هستند بايد بدانند چكار كنند.
عموماً ديده شده بعد از تهوع بلافاصله دهان خود را با آب شسته و بعد مسواك مي زنند. اين كار اشتباه است و بيشتر منجر به خرابي دندانها مي شود، زيرا استفراغ حاوي مواد اسيدي است و با مسواك زدن باعث مي شوند تا اسيد بر روي ميناي دندان تأثير گذاشته، باعث پوسيدگي دندان شود. در صورت بروز اين حالت، توصيه مي شود: نخست دهان را با آب و سپس با محلول آب و جوش شيرين كه حالت قليايي دارد، شستشو دهند تا اثر اسيدي خنثي گردد. بعد از آن با دهان شويه فلورايد دهان را بشويند تا ميناي دندان تقويت شود و پس از چند ساعت دندانها را با مسواك نرم شستشو دهند. ضمناً در حين حاملگي به رژيم غذايي نيز توجه كافي داشته باشند كه مواد قندي به حداقل برسد. 
راديوگرافي دندان **

درخصوص راديوگرافي اگر چه ميزان اشعه در دندانپزشكي بسيار ناچيز و احتمال تأثير آن بر جنين كم است، با اين حال استفاده از روپوش سربي كه شكم و پهلوي مادر را بپوشاند توصيه مي شود. ضمن اينكه دستگاه راديوگرافي بايد استاندارد بوده و خوب كاليبره شده باشد تا از بروز هرگونه مشكل جلوگيري كند.
نكته ديگري كه ممكن است براي مادران نگران كننده باشد استفاده از ماده بي حس كننده در درمان دندانهاست. در اين خصوص نيز ماده بي حسي مي تواند «ليگنوكائين» باشد، اما براي مادران باردار از ماده بي حسي بايد استفاده شود كه حاوي «آدرنالين» نباشد.
در مورد ترميم دندان و مواد ترميمي نيز در برخي مقالات و تحقيقات به اين مسأله اشاره شده كه در حين بارداري بهتر است دندان با آمالگام پر نشود و ترميم آمالگام نيز از دندان خارج نشود، زيرا ممكن است وجود جيوه در اين ماده ترميمي بر روي جنين اثرگذار باشد. بنابراين، بايد از پر كردن دندان با آمالگام در حين بارداري خودداري شود و برداشتن ترميم آن هم از داخل دندان با حفظ شرايط ايمني باشد.
آخرين مورد كه حائز اهميت است، وضعيت قرار گرفتن مادر باردار بر روي يونيت دندانپزشكي است.
هنگامي كه مادر بر روي يونيت دندانپزشكي قرار مي گيرد بايد حالت نيمه نشسته نباشد، زيرا خون از قسمت پايين تنه به راحتي به قلب نمي رسد و فرد احساس سبكي در سر و حالت گيجي مي كند.
در صورت مشاهده چنين وضعيتي زن باردار بايد بلافاصله دندانپزشك را از شرايط خود مطلع كند، از روي صندلي بلند شده و كمي قدم بزند تا به حالت عادي برگردد.
بنابراين قرارگرفتن بر روي يونيت و وضعيت صندلي براي مادران باردار بسيار مهم است.